Hoe vergaat het filmmakers gerelateerd aan het Limburg Film Fonds? Om een vinger aan de pols te houden informeert Limburg Film Office iedere maand naar een actueel project. Dit keer schrijft Thomas Brand over Mergel, een project dat op het Dutch Mountain Film Festival vertoond wordt. Met het project brengt audiovisueel kunstenaar Thomas Brand uit Amsterdam een lofzang op de Limburgse mergel en het mysterieuze landschap van een mergelgroeve. De camera tast de spelonken af en zoekt naar wat ademt in het donker, een stille reis naar het hart van steen en het onverwachte licht dat daarbinnen doordringt.

Kun je wat meer vertellen over het project? Waar gaat het over?

“Mergel draait om beleving. Om hoe je zelf op een plek kunt verdwalen, kunt worden meegenomen, betoverd worden, aangeraakt en getransformeerd. Ik werk al heel lang interdisciplinair in zowel film, theater en VR en loop al heel lang rond met het idee om een film zonder acteurs te maken. Waar licht, geluid en deze beleving de hoofdrol spelen.

Voor Mergel heb ik vier kunstenaars, een lichtman, cameraman, sounddesigner en 3d animator meegenomen naar de Curfsgroeve. Zij kenden die plek toen nog niet en wisten niet waar ze heen gingen of wat ze er gingen doen, ze gingen er onbevangen in. Gedurende een weekend hebben ze aan de hand van heel gerichte regie-opdrachten deze plek verkend en “samples” genomen in hun eigen kunstvorm. Alles gebaseerd op hun beleving van deze plek. Daarvoor was het belangrijk dat ze de plek ook echt beleefden. Ik heb ze midden in de nacht meegenomen op een nachtwandeling en vervolgens voor zonsopgang via een tunnel meegenomen naar het hart van de groeve waar ze tot na zonsondergang bleven om te observeren en te experimenteren. Deze samples hebben we mee terug naar de studio genomen, besproken, geanalyseerd, samengevoegd en gepolijst. Vervolgens heb ik een scenario geschreven waaruit een shotlist en draaiplanning zijn gekomen, hebben we de juiste lampen en lenzen uitgekozen en hebben we in een tweede weekend de film gedraaid zoals je een fictiefilm zou draaien.”

Dat klinkt als een heel fysiek proces.

“Het was daarbij belangrijk dat alle ingrediënten van de plek zelf afkomstig waren. Dat zie je in het licht. Dat was overdag zo mooi dat we het hebben nagebootst in de grotten en ‘s nachts op de kale wanden. Het werd zo een hoofdrolspeler. Het geluid bestaat uitsluitend uit gefilterde samples van de locatie, opgenomen met speciale hydrofoons zodat we diep in de rots en onder water konden komen. De zangerige brom die je hoort in het diepste van de grot is ook echt de dominante frequentie die in de grot is opgenomen.”

En hoe was het montageproces?

“In de montage zijn daarna nog veel belangrijke keuzes gemaakt. De hele film draait om beleving van de kijker. Er zijn daarom heel veel versies geweest en er is veel gesneuveld, zoals de 3D-animatie, die bleek niet meer te passen bij het rauwe van de filmbeelden. Een van de uitdagingen was te onderzoeken hoe lang een shot stil kan blijven staan zonder dat de kijker zijn interesse verliest. We wilden de kijker laten verdwalen in de locatie door zich te verliezen in de grootsheid en de details die door het licht worden aangeraakt. Daarvoor zijn ook weer heel veel subtiele visuele effecten toegevoegd zoals plaatselijke versnellingen en vertragingen en bewegende scherpte en onscherpte maskers maar alleen om uit het beeld te halen wat er al in zat, er is niets kunstmatigs aan toegevoegd.”

Hoe kwam je op het idee?

“Ik kom al mijn hele leven graag in Limburg en ga er af en toe een weekje heen om te wandelen en mijn hoofd de vrije loop te laten voor het bedenken van nieuwe projecten. Zo liep ik op een van die wandelingen langs de Curfsgroeve bij Berg en Terbijt. Ik werd direct geprikkeld en wist dat ik hier iets mee wilde doen. Het lijkt natuurlijk maar is door de mens gemaakt. Het mergelsteen is zo poreus dat het onderhevig is aan erosie, regen, dieren die er tunnels in graven en planten en bomen die hun wortels erdoorheen laten groeien. En het mergel zelf, wat bestaat uit miljoenen kleine fossielen, was dus ooit een levend organisme. De plek is in constante, maar heel trage ontwikkeling. Ik wilde al die facetten laten zien, de transformatie, de tijdloosheid, het licht dat door de gaten in de stenen schijnt. Maar niet als documentaire maar als een fictiefilm, waarbij de locatie de acteur is. Toen heb ik contact opgenomen met Het Limburgs Landschap en die stonden er gelijk voor open. Dankzij CineSud en Limburg Film Fonds hebben het ik het project kunnen financieren.”

Hoe wordt het project gepresenteerd op DMFF?

“Op het Dutch Mountain Filmfestival wordt de film op 3, 4 en 5 november vertoond op een heel speciale manier. Voorafgaand aan de film is er een wandeling door de Kunradersteengroeve. Na afloop van de wandeling wordt de film vertoond in een speciale ruimte in de groeve. Daardoor ga je de film anders beleven dan in de bioscoop, hoewel hij daar ook prima tot z’n recht komt. Door de wandeling zit de kijker al veel meer in z’n eigen binnenwereld en hebben ze net een heel eigen beleving doorgemaakt. Ik vind dat een toegevoegde waarde en bovendien belangrijk dat hij vertoond wordt in Limburg waar hij gemaakt is.”

Heb je verder nog plannen met het project?

“Mergel is in première gegaan in het Forum van de Regisseurs op het Nederlands Film Festival, en komend weekend op DMFF. Daarna is de film van januari t/m april 2024 te zien als installatie in het Limburg Museum in Venlo. Dat laatste vind ik heel interessant want in een installatie heb ik veel meer invloed op de beleving van de kijker dan in een bioscoop. Zo maken we bijvoorbeeld gebruik van een ruimtelijk geluidsbeeld, verdeeld over zeven speakers om het publiek heen. Het publiek zelf zit in kleine groepjes op zitzakken heel dicht op een heel groot scherm en wordt zo midden in de film geplaatst.”

Wat is de volgende stap?

“Terwijl ik Mergel nog aan verschillende festivals aanbied ben ik bezig plannen te maken voor volgende projecten. Zo wil ik graag onderzoeken de wat er gebeurt als ik de werkwijze van dit project toepas op een VR-film. De 3D scans die in dit proces zijn gemaakt zijn prachtig en hoewel ze de film niet hebben gehaald omdat ze niet pasten bij de stijl van licht en camera verdienen ze een eigen project. Ik ben nu op zoek naar mogelijke locaties en financieringsmogelijkheden voor zo’n project. Daarnaast ben ik ook aan het schrijven aan een nieuwe korte film waar wel degelijk acteurs in voorkomen, maar waarin wederom het licht en de locatie leidend zijn.”